Paryż z perspektywy XIX dzielnicy, czyli kilka refleksji po wizycie studyjnej

„O czym tu dumać na paryskim bruku…” – na przykład o „trzecim miejscu”

Nie pierwszy raz okazało się, że warto zboczyć z głównych szlaków, żeby zobaczyć trochę inny świat. XIX dzielnica Paryża, położona w północno-wschodniej części miasta, była kiedyś dzielnicą robotniczą, obecnie jest przykładem ciekawej miejskiej rewitalizacji, pełnej terenów zielonych i centrów kultury. Ten twórczy klimat sprzyja powstawaniu innowatorskich inicjatyw i przedsięwzięć. Kilka z nich odwiedziła delegacja inkubatorów innowacji społecznych podczas wrześniowej wizyty studyjnej.

Co ważne, rewitalizacja XIX dzielnicy nie polegała tylko na odnowie budynków. Chodziło również o stworzenie przestrzeni wspólnych, w których mieszkańcy mogliby spotykać się, uczyć, pracować, działać społecznie i odpoczywać. Przedstawione w tym tekście miejsca, wpisują się w koncepcję „trzeciego miejsca”, koncepcji sformułowanej przez amerykańskiego socjologa Raya Oldenburga. Wyróżnił on trzy kluczowe sfery naszego życia: dom (pierwsze miejsce), pracę (drugie miejsce) oraz trzecie miejsce – neutralną, otwartą przestrzeń sprzyjającą spotkaniom, rozmowie i tworzeniu wspólnoty. I to właśnie te „trzecie miejsca”, takie, jak kawiarnie, puby czy lokalne centra aktywności, są według niego fundamentem życia obywatelskiego: umożliwiają swobodną wymianę opinii, rozwój inicjatyw społecznych i powstawanie wspólnot, opartych na bliskości i wspólnych doświadczeniach.

Są to przestrzenie dostępne dla wszystkich, miejsca, do których po prostu chce się przyjść, i w których budują się naturalne więzi społeczne. Ich siłą jest brak presji, brak hierarchii i brak przymusu. Zdaniem Oldenburga, zanik takich przestrzeni prowadzi do osłabienia zaangażowania społecznego, a ich odrodzenie może przywrócić energię obywatelską.

Choć teoria powstała w latach osiemdziesiątych, pozostaje aktualna: współczesne „trzecie miejsca” istnieją zarówno w świecie fizycznym, jak i wirtualnym, internetowe społeczności i platformy online przejmują część ich funkcji, stając się miejscami spotkań, wymiany doświadczeń, budowania relacji. Mimo technologicznych zmian, podstawowa potrzeba pozostała ta sama: neutralna, bezpieczna przestrzeń, w której możemy być częścią wspólnoty.

OASIS 21

W odrestaurowanej garbarni (La Halle aux Cuirs) mieści się Oasis 21. Zamiast typowego biurowca czy kolejnego coworkingu, daje warunki do działania organizacjom, różnym inicjatywom i ludziom zaangażowanym w transformację środowiskową i społeczną miasta.

Oasis 21 działa w formule tzw. spółdzielni o wspólnym interesie (SCIC) – jest to rodzaj spółdzielni zrzeszającej różnych interesariuszy, np. pracowników, użytkowników, lokalne samorządy, aby realizować wspólne projekty. Jej funkcjonowanie opiera się na trzech filarach: dzieleniu się zasobami, efektywności energetycznej oraz współzarządzaniu. Budynek powstał według zasad gospodarki cyrkularnej – przestrzeń i stosowane rozwiązania są projektowane tak, aby minimalizować zużycie zasobów i promować wielokrotne wykorzystywanie infrastruktury.

Oasis 21 łączy różne role: oferuje open space i prywatne biura, pracownie i sale warsztatowe, ale też przestrzeń do organizowania wydarzeń i miejsca do nieformalnych spotkań. Realizowane tu projekty obejmują zarówno działania edukacyjne i kulturalne, jak i akcelerację inicjatyw społecznych czy eksperymenty miejskie – wszystko z myślą o tworzeniu praktycznych rozwiązań dla zrównoważonego rozwoju.

W koncepcję „trzeciego miejsca” Oasis 21 wpisuje się jako punkt pomiędzy domem a pracą, miejsce, gdzie rodzą się relacje, pomysły i sieć współpracy. Przedsiębiorcy społeczni, aktywiści, artyści i mieszkańcy spotykają się tu, aby wymieniać doświadczenia, testować narzędzia i wspólnie wdrażać nowe modele działania.

LES CANAUX

Les Canaux to paryska organizacja i centrum współpracy działające według zasad gospodarki solidarnej oraz służące wspieraniu innowacji społecznych i środowiskowych. Mieści się w sercu XIX dzielnicy Paryża w budynku, który sam w sobie stał się symbolem nowoczesnego podejścia do miejskiej transformacji.

Les Canaux wspiera przedsiębiorców społecznych, organizacje społeczne i lokalne inicjatywy, które działają na rzecz sprawiedliwej, ekologicznej i współdzielonej gospodarki. Oferuje im przestrzeń do pracy i wymiany doświadczeń, ale też prowadzi szkolenia, warsztaty i programy inkubacyjne rozwijające kompetencje w zakresie innowacji społecznych i zielonych modeli biznesowych.

W duchu koncepcji „trzeciego miejsca” Les Canaux łączy ludzi z różnych środowisk – od rzemieślników i projektantów po aktywistów i przedsiębiorców, tworząc przestrzeń spotkania, dialogu i współpracy, wzmacniając paryskie społeczności lokalne.

Les Canaux to nie tylko siedziba organizacji, lecz także ruch – miejsce, które inspiruje do wspólnego działania i pokazuje, że solidarność, innowacja i ekologia mogą się dobrze uzupełniać.

LA FARME DU RAIL

La Ferme du Rail to miejsce, które łączy funkcje społeczne, edukacyjne i ekologiczne. Powstało w 2019 roku, przy dawnych torach kolejowych Petite Ceinture, i od początku było pomyślane jako „trzecie miejsce”, przestrzeń spotkań, pracy i współdziałania mieszkańców, organizacji oraz osób w trudniejszej sytuacji życiowej. Budynki wykonano z naturalnych materiałów, drewna, słomy i gliny, a całość stanowi przykład architektury cyrkularnej, w której wszystko ma swoje drugie życie.

La Ferme du Rail to miejska farma, ale też centrum integracji i kształcenia zawodowego. Jej działalność opiera się na idei zrównoważonego rozwoju, samowystarczalności i współodpowiedzialności. W La Ferme du Rail uprawia się warzywa i owoce, prowadzone są warsztaty ekologiczne, zajęcia dla szkół, a także programy reintegracji społecznej dla osób w kryzysie bezdomności i długotrwale bezrobotnych. Na miejscu działa restauracja, wykorzystująca produkty z własnych upraw i lokalnych źródeł, co dodatkowo wzmacnia ideę gospodarki obiegu zamkniętego.

Na przykładzie La Ferme du Rail można zobaczyć, jak przestrzeń miejska może stać się laboratorium społecznej i ekologicznej innowacji, łącząc pracę, naukę, życie codzienne i wspólnotę w jedno spójne, zrównoważone środowisko.

L’ANRH

Stowarzyszenie ANRH (Association pour l’insertion et la réinsertion professionnelle et humaine des handicapés) to jedna z najstarszych i najbardziej uznanych organizacji we Francji, działająca na rzecz integracji zawodowej osób z niepełnosprawnościami. ANRH powstało w 1954 roku, od początku kierując się ideą tworzenia miejsc pracy dostosowanych do potrzeb i możliwości każdego człowieka. W 1962 roku ANRH, jako pierwsze we Francji, uruchomiło zakłady pracy chronionej.

Dziś ANRH to nowoczesne przedsiębiorstwo społeczne, które działa w 25 lokalizacjach we Francji i zatrudnia niemal dwa tysiące osób, z czego 80% stanowią osoby z niepełnosprawnościami. Organizacja nie tylko tworzy miejsca pracy, ale zapewnia też kompleksowe wsparcie medyczne, psychologiczne i społeczne, pomagając pracownikom w utrzymaniu stabilnego zatrudnienia i rozwoju zawodowego.

ANRH systematycznie rozwijało szeroką ofertę usług, stając się ważnym graczem na rynku pracy. Od lat dziewięćdziesiątych XX wieku współpracuje z dużymi firmami, jak CNP Assurances, AXA, AG2R La Mondiale czy Air France, oferując m.in. outsourcing usług administracyjnych, pralnie przemysłowe, serwis sprzętu RTV i AGD oraz usługi ogrodnicze. W ostatnich latach organizacja rozwija również nowe obszary działalności, np. w sektorze IT, czy gastronomii.

U podstaw działań ANRH leży przekonanie, że nikt nie powinien być wykluczony z życia zawodowego ani społecznego, niezależnie od rodzaju niepełnosprawności – ruchowej, sensorycznej, poznawczej czy psychicznej. Każde stanowisko pracy jest indywidualnie dostosowywane do możliwości pracownika, z uwzględnieniem jego potrzeb, ograniczeń i rytmu życia. ANRH konsekwentnie inwestuje w szkolenia i rozwój kompetencji pracowników, dając im możliwość zdobycia nowych kwalifikacji, awansu i samorealizacji. Chodzi o to, żeby koncentrować się na potencjale każdej osoby, a nie na jej ograniczeniach, i w ten sposób tworzyć ścieżki, prowadzące do niezależności i budujące poczucie własnej wartości.

LES PETITS VELOS DE MAURICE

Les Petits Vélos de Maurice to butik-warsztat rowerowy działający od 2004 roku i prowadzony przez stowarzyszenie ANRH. Łączy działalność gospodarczą z misją społeczną, dając zatrudnienie i oferując szkolenia zawodowe osobom z niepełnosprawnościami, które zdobywają kwalifikacje mechaników i serwisantów rowerowych. W warsztacie można naprawić lub kupić rower, części i akcesoria, a także skorzystać z doradztwa i wsparcia w utrzymaniu sprzętu.

Les Petits Vélos de Maurice to także przykład społecznego przedsiębiorstwa nowej generacji, łączącego ekologię, integrację i wspólnotowość. Naprawa i ponowne wykorzystanie sprzętu wpisują się w ideę gospodarki cyrkularnej, a przyjazna atmosfera warsztatu sprawia, że stał się on lokalnym punktem spotkań i wymiany doświadczeń w duchu „trzeciego miejsca”.

W czasach pośpiechu i anonimowości to niewielkie atelier przypomina, że prawdziwa innowacja społeczna często rodzi się tam, gdzie ludzie po prostu robią coś razem.

Wizyta w XIX dzielnicy pokazała nam, że „trzecie miejsca” są prawdziwymi laboratoriami miejskiej zmiany: tworzą warunki do spotkań, integracji i oddolnego działania. Łącząc funkcje społeczne, ekologiczne i kulturalne, stają się ważnymi punktami odniesienia dla mieszkańców poszukujących miejsc otwartych i zaangażowanych. Dają nadzieję, że współczesne miasta mogą rozwijać się w sposób bardziej ludzki, a rewitalizacja może wzmacniać lokalne społeczności.

Fot. Areta Szpura