„Polska, która działa” – 30 lat Ashoki i historie, które zmieniły kraj

Od 1995 roku Ashoka w Polsce szuka i wspiera ludzi, którzy widzą problem wcześniej niż inni – i nie czekają, aż ktoś „większy” go rozwiąże. Organizacja zbudowała sieć 90 Fellows, których działania nie tylko odpowiadały na potrzeby swoich czasów, ale często wyprzedzały dyskusję publiczną o lata. Dziś, kiedy mówimy o dostępności, prywatności w sieci czy zielonej infrastrukturze, rzadko pamiętamy, że za wieloma tymi zmianami stoją konkretne osoby.

„Polska, która działa” prezentuje dziesięć historii Ashoka Fellows, czyli ludzi, którzy dostrzegli problem, zbudowali zespoły i realnie przekształcili polską rzeczywistość. Zatrzymajmy się przy kilku z nich.

W latach 90. kobiety na polskich porodówkach rodziły w warunkach pozbawionych intymności, bez wsparcia bliskich, a ich ciało było traktowane jak element procedury medycznej, bez poszanowania godności i emocji. W odpowiedzi na te dramatyczne warunki, w 1994 roku, przy wsparciu Gazety Wyborczej, rozpoczęła się akcja „Rodzić po Ludzku”, która dwa lata później przekształciła się w Fundację. Kluczowe role w ruchu odegrały Ewa Smuk-Stratenwerth, współtwórczyni Fundacji, która dokumentowała doświadczenia kobiet i głośno mówiła o traumie porodów bez wsparcia oraz Katarzyna Oleś, położna i współanimatorka ruchu położnych i rodziców. Ruch „Rodzić po Ludzku” zmienił prawo i praktykę w Polsce, sprawiając, że narodziny mogą być doświadczeniem pełnym godności, miłości i ciepła.

W równie złej sytuacji, były wówczas osoby z niepełnosprawnością. Schody, brak pochylni i wind, nieczytelne oznaczenia, zbyt wąskie drzwi, progi, niedostosowane toalety – to była codzienność lat dziewięćdziesiątych i wczesnych dwutysięcznych. Piotr Pawłowski znał to z własnego doświadczenia i konsekwentnie działał na rzecz zmiany. Najpierw przez pismo „Integracja”, później – dzięki Stowarzyszeniu Przyjaciół Integracji i Fundacji Integracja – które stały się organizacjami eksperckimi w zakresie dostępności w Polsce. Konsekwentne działania Pawłowskiego i wszystkich zaangażowanych ludzi zmieniły sposób, w jaki państwo postrzega prawa osób z niepełnosprawnościami, a w 2019 roku doprowadziły do przyjęcia przełomowej ustawy o dostępności.

W publikacji Ashoki znajdziecie też Katarzynę Szymielewicz, która od pierwszych lat działania Fundacji Panoptykon mówiła głośno, że informacja jest prawdziwą internetową walutą – to na niej zarabia się najwięcej. Gdy państwo i firmy zaczynały budować systemy masowej inwigilacji, Panoptykon edukował, interweniował, proponował nowe regulacje, co zwiększało naszą kontrolę nad informacjami o nas samych. Dziś, dzięki pracy zespołu, obywatelki i obywatele w Polsce wiedzą, że prywatność w sieci jest naszym prawem.

A jeśli Wy też zachwycacie się łąką kwietną w centrum miasta, wiedzcie, że stoi za tym Maciej Podyma i Fundacja Łąka. Publikacja opisuje działania zespołu, który zdołał przekonać samorządy, urbanistów i mieszkańców, że zielona infrastruktura może być jednocześnie piękna, ekologiczna i tańsza niż tradycyjne trawniki. Dzięki ich pracy do miast wróciły zapylacze, a polskie metropolie aktualizują swoje strategie zieleni.

Wszystkie wymienione osoby działają w różnych światach, ale łączy je to, o czym pisze Stafiej-Bartosik: zrozumienie, że wszystkie zmiany na świecie zachodzą, bo ktoś o nie walczy, pracuje na ich rzecz, że nic nie dzieje się samo – dobro i piękno wymagają naszego wysiłku.

Epilog publikacji wprowadza pojęcie changemaker density – ludzi, którzy zamiast bezradnie patrzeć na problemy, biorą sprawy w swoje ręce. To właśnie ta gęstość – liczba osób, które potrafią działać, współpracować, budować ruchy, inicjować dyskusje – decyduje o odporności społeczeństwa. Ważne, by jak najwięcej osób wokół nas wierzyło, że ma wpływ. W Polsce, jak pokazują badania, ten potencjał jest duży, choć wciąż napotyka na bariery systemowe.

„Polska, która działa” to podsumowanie wielu akcji, ale też zaproszenie do działania. Jeśli chcemy żyć w kraju, który radzi sobie z kryzysami i potrafi odpowiadać innowacjami na realne potrzeby społeczne, musimy wzmacniać tę „gęstość zmiany”, czyli uczyć współpracy od najmłodszych lat, wspierać lokalne inicjatywy, budować instytucje otwarte na dialog i dostrzegać tych, którzy już dziś popychają rzeczywistość we właściwą stronę. Ludzi takich jak Smuk-Stratenwerth, Oleś, Pawłowski, Szymielewicz czy Podyma – i setki innych, których praca składa się na to, co Agata Stafiej-Bartosik nazywa zarysowywaniem powierzchni świata.

Link do publikacji znajdziecie tutaj.

Grafiki pochodzą z publikacji „Polska, która działa”.