Wstecz Wyzwania starzejącego się społeczeństwa

27-01-2025
Polska stoi przed poważnym wyzwaniem demograficznym – społeczeństwo starzeje się w szybkim tempie. Zmiany te niosą za sobą konsekwencje zarówno dla gospodarki, systemu opieki zdrowotnej, jak i codziennego funkcjonowania milionów obywateli. Według raportu „Informacja o sytuacji osób starszych w Polsce za 2023 rok” przygotowanego dla Ministra do spraw Polityki Senioralnej, liczba osób w wieku 60+ wyniosła 9,9 miliona, co stanowi 26,3% populacji kraju. Czy jesteśmy gotowi na te wyzwania?

Zapoznaliśmy się z raportem „Informacja o sytuacji osób starszych w Polsce za 2023 rok”, który kompleksowo analizuje różnorodne aspekty życia seniorów w Polsce. Na jego podstawie opisujemy sytuację demograficzną, ekonomiczną, mieszkaniową oraz zdrowotną tej grupy społecznej, a także omawiamy dostępne formy aktywizacji seniorów oraz specyfikę sytuacji osób starszych z niepełnosprawnościami.

Wyniki "Prognozy ludności na lata 2023–2060" wskazują na pogłębianie się procesu starzenia społeczeństwa. Mimo przewidywanego ubytku ludności o ponad 7 mln do 2060 r. spodziewany jest postępujący proces starzenia się ludności Polski, co oznacza wzrost odsetka osób w wieku 65 lat i więcej.

Prognozuje się, że populacja osób w tym wieku wzrośnie do tego roku do 11,8 miliona i będzie stanowiła prawie 40% ogółu ludności. Najszybciej przybywa osób w przedziale wiekowym 75-79 lat (wzrost o 11,3% w stosunku do 2022 r.)

Wykres przedstawia osoby starsze w 2023 r. w podziale na grupy wieku (w %). Stan na 31 grudnia 2023 r. Źródło: Wyniki bieżących bilansów ludności, GUS.

Wyzwania ekonomiczne, mieszkaniowe i zdrowotne polskich seniorów

Seniorzy w Polsce borykają się z wieloma wyzwaniami ekonomicznymi. W raporcie „Informacja o sytuacji osób starszych w Polsce za 2023 rok” czytamy, że średni miesięczny dochód rozporządzalny na jedną osobę w gospodarstwach domowych z osobami starszymi wynosił 3009,69 zł, z czego większość pochodziła z emerytur i rent. Wydatki tych gospodarstw były znacznie wyższe na wsi niż w mieście. W raporcie zwrócono uwagę na to, że 18% osób 65+ jest zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym. Szczególnie niepokojąca jest sytuacja osób starszych mieszkających samotnie – w 2023 roku 40,5% jednoosobowych gospodarstw domowych było zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym (wzrost o 5.3% w stosunku do roku poprzedniego).

Warunki mieszkaniowe osób starszych można określić jako dobre – 95,7% gospodarstw osób 60+ deklaruje odpowiednie warunki techniczno-sanitarne, ale:

26,6% mieszkań osób będących w wieku 60 lat i więcej znajdowała się w budynkach posiadających bariery architektoniczne utrudniające dostęp do mieszkania. Problem ten sygnalizowały częściej gospodarstwa domowe zamieszkujące w miastach – 30,0 % niż na wsi – 15,9%.

Stan zdrowia osób starszych pozostaje jednym z kluczowych obszarów wymagających poprawy. Choroby układu krążenia i nowotwory pozostają najczęstszymi przyczynami zgonów w tej grupie wiekowej. System opieki zdrowotnej musi sprostać rosnącemu zapotrzebowaniu na usługi medyczne oraz opiekę długoterminową, co jest istotne w kontekście starzejącego się społeczeństwa​.

W 2023 r. prawie dwie trzecie osób w wieku 60 lat i więcej (63,2%) wskazało na długotrwałe problemy zdrowotne lub choroby przewlekłe, które trwały (lub przewidywano że będą trwały) co najmniej 6 miesięcy.

Dostępne formy aktywności

Aktywność fizyczna i społeczna odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia i dobrego samopoczucia osób starszych. W Polsce coraz więcej miast i gmin inwestuje w infrastrukturę sprzyjającą aktywizacji seniorów, w tym w siłownie plenerowe, kluby seniora, czy programy aktywności ruchowej, takie jak nordic walking czy taniec. Jednak nadal istnieją znaczne różnice w dostępności takich form aktywności pomiędzy dużymi miastami a obszarami wiejskimi​.

Najpopularniejszą aktywnością sportową wśród osób w wieku 60 lat i więcej była jazda na rowerze. W 2021 r. wskazała ją połowa uczestników zajęć sportowych lub rekreacji ruchowej w tym wieku. Popularne wśród seniorów były również ogólnorozwojowe zajęcia ruchowe poprawiające kondycję fizyczną (m.in. spacery rekreacyjne, skakanie na skakance, ćwiczenia na rowerze stacjonarnym, trenażerze), które w 2021 r. wykonywało około 40% osób starszych. Dużą popularnością w gronie osób starszych cieszył się również jogging i nordic walking, a także pływanie.

Badania pokazują, że regularna aktywność fizyczna przyczynia się do poprawy zdrowia fizycznego i psychicznego, redukując ryzyko upadków oraz chorób przewlekłych. Równie ważna jest aktywność społeczna, która zapobiega izolacji i sprzyja budowaniu więzi społecznych. Osoby 60+ są zainteresowane poszerzaniem swojej wiedzy w różnych dziedzinach, co deklarowało 31,7%.

Inicjatywy takie jak Uniwersytety Trzeciego Wieku, które oferują szeroką gamę zajęć edukacyjnych i kulturalnych, są doskonałym przykładem działań, które wspierają aktywne starzenie się​. Osoby w wieku 60+ stanowiły tutaj blisko 93% słuchaczy. Prawie co dziesiąty słuchacz Uniwersytetu Trzeciego Wieku to osoba 80+.

Polscy seniorzy stosunkowo chętnie korzystają z Internetu – robi to prawie 62% osób w wieku 60-74 lata, w tym prawie 28% z nich korzysta z niego kilka razy dziennie. 

Powyższy wykres przedstawia częstotliwość korzystania z Internetu w ciągu ostatnich 3 miesięcy w 2023 r. (w %). Źródło: Badanie „Wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w gospodarstwach domowych”, GUS

Sytuacja niepełnosprawnych osób starszych

Niepełnosprawność wśród osób starszych jest szczególnym wyzwaniem, które wpływa na ich codzienne życie i dostęp do usług. W 2023 roku niemal 40% osób starszych w Polsce zmagało się z pewnym stopniem niepełnosprawności, co często wiązało się z ograniczeniami w samodzielnym funkcjonowaniu. Dla tych osób szczególnie istotne jest zapewnienie dostępności infrastruktury, usług zdrowotnych oraz wsparcia społecznego​.

Istnieją programy mające na celu dostosowanie przestrzeni publicznej do potrzeb osób z ograniczoną mobilnością, ale proces ten wymaga dalszych inwestycji. Specjalistyczne usługi opiekuńcze oraz systemy wspomagane technologicznie, takie jak aplikacje monitorujące zdrowie, mogą znacząco poprawić jakość życia osób niepełnosprawnych. Kluczowe jest również rozwijanie inicjatyw wspierających ich integrację społeczną i zawodową​.

Innowacje społeczne skierowane do seniorów

W obliczu tych wyzwań coraz większe znaczenie zyskują innowacje społeczne. Nowatorskie rozwiązania mogą odegrać ważną rolę w poprawie jakości życia seniorów, oferując nowe formy wsparcia, lepszą opiekę medyczną czy bardziej włączające środowisko społeczne. Przyjrzyjmy się przykładom takich innowacji, które powstały w Polsce z myślą o osobach starszych.

 

Zdalna opieka domowa osób starszych z ograniczoną mobilnością, percepcją lub osób z niepełnosprawnością pozostających w domu

Osoby starsze często nie chcą lub z różnych względów nie mogą wychodzić z domu, przez co czują się osamotnione albo zdane wyłącznie na siebie. Jasno sygnalizują, że odczuwają potrzebę zwiększenia swojego bezpieczeństwa oraz potrzebę uzyskania pewności, że w każdej chwili mogą się zwrócić do kogoś o pomoc. Aplikacja, którą tutaj prezentujemy, pozwala w prosty sposób monitorować stan zdrowia oraz samopoczucie osoby starszej. Odbywa się to poprzez naciśnięcie odpowiedniej grafiki (np. grafiki przypominającej uśmiech). Więcej o tej innowacji przeczytasz tutaj.

 

 

Merkury

Wykluczenie cyfrowe seniorów oraz trudności w korzystaniu z nowych technologii – oto problemy, na które odpowiada aplikacja Merkury. Jest to kompleksowa platforma zapewniająca dostęp do symulatorów urządzeń samoobsługowych (takich jak parkomaty, paczkomaty, biletomaty, kasy samoobsługowe) i prawie identyczne interfejsy w porównaniu do rzeczywistych urządzeń. Dzięki temu seniorzy mają możliwość poznania ich tajników i wypróbowania wszelkich opcji. Uczą się obsługi tych urządzeń w bezpiecznych warunkach.

 

 

Siłownia Pamięci

Siłownia Pamięci powstała z myślą o osobach starszych, w trosce o ich samodzielność, komfort życia i bezpieczeństwo. A do tego niezbędny jest sprawny umysł, czyli pamięć, logiczne myślenie, orientacja w przestrzeni, uwaga i planowanie. Na stronie Siłowni Pamięci znajdziecie bezpłatne materiały i narzędzia do treningu umysłu opracowane przez ekspertów i ekspertki w dziedzinie psychologii, terapii zajęciowej i gerontologii. Trening umysłu to ćwiczenia, które angażują różne obszary i funkcje mózgu, m.in. logiczne myślenie, pamięć, kreatywność, koncentrację i koordynację wzrokowo-ruchową. Badania dowodzą, że systematyczne ćwiczenia umysłu przynoszą wymierne efekty – poprawę sprawności umysłu lub utrzymanie aktualnego stanu, mogą nawet opóźnić objawy demencji o 5-10 lat.

 

 

Teatr przy stole

Innowacja odpowiada na problem izolacji osób starszych, a także braku prostych i atrakcyjnych rozwiązań dla ośrodków społecznych oferujących zajęcia lub wsparcie dla seniorów. Teatr przy stole to zajęcia aktywizujące dla osób starszych. Uczestnicy spotkań wspólnie tworzą opowieść (wyobraźnia nie ma tu granic) i przyjmują role bohaterów. Pomysł oparty jest na popularnych grach RPG (ang. role-playing games). Współtworzenie historii i praca w grupie rówieśników lub międzypokoleniowej to doskonała rozrywka, integracja oraz trening funkcji poznawczych. Stymuluje pamięć, kreatywność, koncentrację, percepcję i funkcje językowe.

 

 

Persoreminiscencja – terapia wspomnieniowa

Innowatorzy zastanawiali się, jak przeciwdziałać negatywnym skutkom psychologicznym związanym z procesem starzenia się, z którym wiąże się świadomość przemijania życia, obawa przed byciem zapomnianym, a także różnego rodzaju ograniczenia, np. przebywanie w domu opieki, szpitalu, hospicjum, zamknięcie w „czterech ścianach” mieszkania. Persoreminiscencja – terapia wspomnieniowa polega na zebraniu przez wolontariuszy wspomnień osób starszych oraz osób z niepełnosprawnościami, dotyczących historii ich życia, codziennego funkcjonowania czy trudności, z jakimi się zmagają lub zmagali. Kolejnym etapem jest opracowanie tych informacji w formie książki papierowej albo e-booka oraz opublikowanie tych tekstów i udostępnienie większej grupie odbiorców.

 

 

Zasobnik 50+

Jest to platforma rozwijająca kompetencje cyfrowe pracowników w wieku 50+, która pomoże im nauczyć się funkcjonować w rzeczywistości online, np. opanować korzystanie z komunikatorów, ale także znaleźć przestrzeń na działania rozwojowe, które pomogą zadbać o komfort pracy w zmieniającej się rzeczywistości. Więcej o Zasobniku 50+ przeczytacie tutaj.

 

Przeczytaj także

Codzienne wyzwania i perspektywy osób z niepełnosprawnościami w Polsce

Codzienne życie osób z niepełnosprawnościami w Polsce niesie za sobą wiele wyzwań, od barier architektonicznych po trudności finansowe. Raport Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS), rzuca światło na wyzwania, z którymi mierzą się te osoby i wskazuje na obszary wymagające zmian.

Skip to content